top of page
Ara
Yazarın fotoğrafıAlper Demirezen

Kök Hücre Tedavileri


İnsan vücudunda yer alan ve tüm hücrelerin ve dokuların kökenini oluşturan kendi kendiliğine yenilenebilme özelliği olan kök hücreler, pek çok hastalığın tedavisinde alternatif terapötik strateji olarak kullanılmaktadır. Donör kişiden alınan yarı ya da tam uyumlu kök hücreler hasta bireyin hasarlı hücre, doku ya da organı için enjekte edilerek kullanılmaktadır. Önceleri sadece kemik iliğinden alınan kök hücreleri, günümüzde periferik kandan, göbek kordonundan, yumurta hücrelerinden embriyonik kök hücreler izole edilerek de elde edilmektedir.


Oto-İmmün Hastalıklarda Kök Hücre Tedavisi


Oto-immün hastalıklar immün toleransın bozulması ile meydana gelir. Bu hastalıklar antijen spesifik CD8+ sitotoksik T-hücreleri, otoantikorlar ve bunlarla beraber olan inflamatuar proçes tarafından meydana getirilen hücre ve doku hasarı sonucu oluşur. Bu mekanizmalar romatoid artritte eklemlerin, tip 1 diyabette insülin salgılayan beta hücrelerinin veya SLE’ de böbreklerin tahrip olmasına sebep olur. Bu hastalıklara yol açan immün toleransının bozulması veya idame edememesinin nedenleri tam bilinmemektedir. Son yıllarda araştırmacılar oto-immün hastalıkların tedavisinde hematopoetik kök hücreler kullanımına yönelmişlerdir. Bazı oto-immün hastalıklarda immün sistem aracılığı ile meydana gelen hasar organ için spesifiktir. Örneğin tip 1 diyabette pankreasın beta adacık hücreleri, multiple skleroz (MS) sinirleri kaplayan miyelinin hasarı söz konusudur. Özellikle bu tip hastalıklarda bozulanın tamiri prensibi geçerlidir.


Sinir Sistemi Hastalıklarında Kök Hücre Tedavisi


Geçmişte sinir sistemini yeniden oluşturmak olanaksız görüldüğünden tedavilerde hedef oluşan zararı durdurmaktan ibaret idi. Günümüzde bu görüş artık geçerli değildir. 1990’lı yılların ortalarında beynin bazı kısımlarının özel durumlarda nöral kök hücrelerden yeni nöronlar yapabildiği bulunmuştur. Bu özgünleşmemiş hücreler fetusta beyin ve spinal kordu oluşturan hücrelere benzer ve beyindeki tüm hücreleri (nöronlar, oligodendrositler ve astrositler) oluşturulabilir. Bu hücreler dejeneratif ve amyotrofik lateral sklerozis, inme veya travma ile gelişen beyin veya spinal kord hasarlarının tedavisinde kullanılabilir.


Araştırmacılar laboratuvarda, farklılaşmamış nöral hücrelerden farklılaşmış hücreleri üretip implante etmeye çalışıyorlar. Bu hücreleri ya in vitro olgunlaştırmayı veya beyindeki uyarılarla in vivo olgunlaştırmayı hedefliyorlar. Bu amaçla kök hücre olarak nöral prekürsör hücreler kullanılmaktadır. Diğer bir strateji de büyüme hormonu veya trofik faktörler bularak hastanın kendi hücrelerini uyarıp endojen tamir mekanizmalarını geliştirmektedir.


Kalp Hastalıklarında Kök Hücre


Kalp fonksiyonlarını düzenleyen hücreler kontraksiyonu sağlayan kardiyomiyosit, arter ağını oluşturan vasküler endotel hücresi ve vasküler kas hücresidir. Kalp krizi geçiren veya konjestif kalp yetmezliği olan hastalarda embriyonik veya erişkin kök hücrelerden bu hücrelerin oluşturulması ve fonksiyonunun sağlanabilmesi araştırılmaktadır. Bu yaklaşımlar cerrahi girişimler ve kalp nakline göre çok avantajlıdır. Kök hücreler doğrudan kalp bölgesine enjekte edilebildiği gibi damar yoluyla verildiğinde de zarara uğramış bölgeye giderek hipertrofik ve kalınlaşmış hücrelerin ölümünü engellemekte, progresif kollajen ve skar oluşumunu durdurmaktadır.


Kök Hücreler ve Gen Terapileri


Gen tedavisi oldukça yeni, halen büyük ölçüde deneysel bir tedavi yöntemidir. Tarihçesi 1989’a dayanan gen mühendisliği teknolojisi, önceleri kanser, enfeksiyon hastalıkları veya kistik fibroz gibi tek gen hastalıkları ile ilgileniyordu. Günümüzde birden fazla geni ilgilendiren kompleks hastalıklarda da gen terapileri denenmektedir.


Terapötik transgenler insan alıcılara 2 yolla verilmektedir. İlkinde aracı virüsler kullanılarak direkt infüzyon yapılırken diğerinde, transgenler vücuda kök hücrelere, lenfosit veya fibroblast gibi canlı hücrelerle nakledilmektedir. Bugüne kadar ABD’ de yapılan 450 gen tedavisi çalışmasının %40’ı hücre bazlıdır ve bunun da %30’unda hastaya transgen taşıyıcısı olarak insan kök hücresi kullanılmaktadır. Tedavi amaçlı ve hücre bazlı tedavilerin 1/3’ü kanserlere, 1/3 ü virüs hastalıklarına ve 1/3’ü de tek gen hastalıklarına yöneliktir.


Gen tedavilerinde en sık tercih edilen hücreler hematopoetik kök hücrelerdir. Çünkü çevre kanı, kemik iliği ve kordon kanından kolayca elde edilebilirler. Laboratuvarda kolayca tanınıp manipüle edilerek hastaya enjekte edilebilirler. Hematopoetik kök hücreler birçok kan hücresine özelleştiği için transgenler bu hücrelerle de vücutta taşınabilirler. Hematopoetik kök hücre ile gen tedavileri, organ nakilleri, kan ve kemik iliği bozuklukları, immün sistem bozuklukları gibi farklı alanlarda kullanılır, vücutta kemik iliği, karaciğer, dalak ve lenf düğümleri gibi değişik dokulara yerleşir. Kan hastalıkları dışında karaciğer hastalıklarında ve metabolik hastalıklarda da tedavi için kullanılmaktadır. Hematopoetik kök hücreler dışında miyoblastlar, osteoblastlar ve nöral kök hücrelerin de gen taşıyıcısı olarak kullanımı araştırılmaktadır.


Kaynaklar ve İleri Okuma

  1. Cooper, G.,M., Hausman, R., E., 2016. ‘’Hücre Moleküler Yaklaşım’’, Çeviri Editörleri: Atabey, N., Kalay, E., Sakızlı, M., İzmir Tıp Kitabevi, İzmir.

  2. Sargın, D., XXX. Ulusal Hematoloji Kongresi, ‘’Kök Hücre ve Kök Hücre Tedavisi’’, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Hematoloji Bilim Dalı.

  3. Alison MR, Islam S. Attributes of adult stem cells. J Pathol 2009; 217: 144–160.

  4. https://www.medicalpark.com.tr/kok-hucre/hg-2120#2

Görsel Kaynak






Comments


bottom of page