Kemik İliği Nakli Ve Nakilde Doku Uyumu

Dünyada ki çoğu insanda maalesef ki birden fazla hastalığı olan insanlar var, bunların bazılarının çözümü var bazı hastalıkların ise üzerinde çalışmalar devam ediyor. Kemik iliği bu hastalıkların arasında ve birçok kişi kemik iliği bekliyor. Peki ya kemik iliği nedir, nakilleri nasıl yapılıyor? Bu yazımda bundan bahsetmek istiyorum.

- Kemik iliği (Medulla ossium); kemiklerin iç kısmında yer alan süngerimsi bir yapıdır ve merkezde yer alan dokudur. Toplam vücut ağırlığının %4'ünü oluşturmaktadır. Bu da yetişkinlerde yaklaşık 2.6 kg'a denk gelmektedir. Yeni kan hücrelerinin periyodik olarak insan hayatının sağlık bir şekilde devam edebilmesi için gerekli olan, yaşam boyu üretildiği yerdir.

İki Tip İlik Vardır. Kırmızı Kemik İliği Ve Sarı Kemik İliği:

- Kırmızı kemik iliği veya Myeloid ilik süngerimsi kemikte bulunur. Alyuvar, akyuvar ve trombositler burada üretilir. Myeloid dokudan zengindir.

- Sarı kemik iliğinde bazı akyuvarlar üretilir. İçinde çok daha fazla sayıda yağ hücresi olduğu için sarı renklidir.

*Doğumda tüm kemik ilikleri kırmızıdır, zamanla sarı kemik iliği oranı artar.

Yetişkinlerde ortalama 2,6 kg kemik iliği olur, bunun yarısı kırmızıdır. Kırmızı kemik iliği başlıca yassı kemiklerde (göğüs kemiği, kafatası, kaburgalar, omurgalar ve kürek kemikleri gibi) ve uzun kemiklerden olan femur ve humerusun proksimal ucundaki süngerimsi kısımda bulunur. Sarı kemik iliği uzun kemiklerin orta kısmındaki boşlukta bulunur.

*Ciddi kan kaybı durumunda vücut sarı kemik iliği kırmızıya dönüştürerek kan üretimini hızlandırır.

Kemik İliği Nakli

Kemik iliği nakli (Kök hücre nakli) kök hücrelerin hastanın kendisinden kendisine veya başka birinden hastaya verilmesi işlemidir. Genel olarak 2 çeşit nakil vardır. Kendi kök hücrelerinin geri verilmesi işlemine ‘Otolog’ başka birinden alınan kök hücrelerin verilmesi işlemine ‘Allojeneik’ nakil denilmektedir.

Otolog Kök Hücre Nakli

Otolog (kendinden olan) kök hücre nakli, kişinin kendi kök hücrelerinin toplanıp dondurularak saklanması, yüksek doz kemoterapi uyguladıktan sonra kişiye tekrar verilmesi işlemidir.

Allojeneik Kök Hücre Nakli

Hastanın kardeşinden, akrabalarından veya akraba dışı bir vericiden ‘kemik iliği’ veya ‘çevre kanı’ kök hücreleri alması işlemine Allojeneik (aynı tür farklı bireyden) kök hücre nakli denilmektedir.

Kök hücreler kemik iliğinden elde edilirse ‘kemik iliği’ nakli, dolaşan kandan elde edilirse ‘çevre kanı kök hücre’ nakli yeni doğan bebeğin göbek bağı kordonundan elde edilirse ‘kordon kanı’ kök hücre nakli olarak isimlendirilmekle beraber her üçünde de tarihsel süreçten gelen bir isimlendirme olan ‘kemik iliği nakli’ denmesi yanlış değildir.

Gönüllü verici (Donör)

Doku grubu antijenleri hasta ile uyumlu olan 2 ila 60 yaş arasındaki bir kişi kök hücre ve kemik iliği nakli için verici olabilir. Doku grubu antijenlerine vericiden az miktarda (2-4 ml) kan alınıp özel yöntemlerle doku grubu uyumu olup olmadığına 2-4 iş günü içinde bakılır. Tam uyumlu kardeş ideal vericidir. Ancak hastaların yalnızca yüzde 25 ila 35’inin HLA uyumlu (Doku Uyumu) bir kardeşi vardır. 10/10 uyumlu kardeş bulunamazsa 8/10 uyumlu kardeşten de nakli yapılabilir. Uyumlu akraba bulunamazsa ilik bankalarından tam uyumlu gönüllü donör (Gönüllü Verici) aranır.

Kemik İliği Nakilinde Doku Uyumu (HLA) Önemi

- HLA sistemi kendinden olmayanı tanımayı sağlayan bir sistemdir. Bir kişinin doku tipini oluştururlar. Doku tipi kişinin kan grubundan farklıdır. Lökositler, beyaz kürelerdir.

- HLA genleri hücrelerimize yapışan yabancı proteinleri tanır. Böylece vücudumuzdaki savunma hücreleri yabancı maddeleri tanırlar ve onlara saldırırlar.

- İnsan lökosit antijen tiplemesi, ilik veya kordon kanı nakillerinde hasta ve donörleri uyumluluk için kullanılır. Eğer nakil esnasında HLA uyumu yoksa alıcı dışardan verilen hücreleri yabancı madde olarak algılar ve nakil daha en baştan başarısızlığa uğrar.

- HLA proteinleri vücudumuzdaki birçok hücrede bulunmaktadır. Bağışıklık sisteminiz bu belirteçleri hangi hücrelerin sizin vücudunuza ait olduğunu hangilerinin olmadığını ayırt etmek için kullanır.

- Herkeste çok sayıda HLA antijen çifti bulunur (en iyi bilinenleri A, B, C, DR, DQ ve DP'dir).

HLA önemlidir çünkü;

- Başarılı bir nakil şansını arttırır. -Engrafmana katkıda bulunur. Engrafman, nakledilen hücreler gelişmeye başlayıp yeni kan hücreleri yapmaya başlayınca olur.

- Graft-versus-host hastalığına (GVHD) bağlı riskleri azaltır. GVHD, nakledilen ilikteki veya kordon kanındaki (nakledilen) bağışıklık hücrelerinin alıcının vücuduna (ev sahibi) saldırması durumda yaşanır.

- Doktorlar kök hücre nakli yapılacak kişi için verici ararken bu antijenlerin uygunluk göstermesine dikkat ederler.

Kemik İliği Naklinde HLA Tiplendirmesi İçin Kullanılan Testler:

Düşük çözünürlüklü HLA gen (SSP) testleri

- HLA-A,B,C (Moleküler Düşük Çözünürlükte, PCR-SSP-SSO)

- HLA-DR,DP,DQ (Moleküler Düşük Çözünürlükte, PCR-SSP-SSO)

Yüksek çözünürlüklü HLA gen (SBT) testleri:

- DNA dizi analiz sistemi Sanger Sekans

- Yeni nesil dizileme sistemi Next Generation Sequencing (NGS)