Demir Eksikliği Bir Hastalık Mıdır? Belirtisi ve Tedavisi Nedir?

Demir eksikliği, vücutta yeterli miktarda demir minerali bulunmadığında ortaya çıkar. Bu, kırmızı kan hücrelerinin (alyuvar) sayısının azalmasına neden olur ve “kansızlık” ya da “anemi” dediğimiz bir hastalığa yol açar. Alyuvarların yapısında bulunan ve vücutta oksijen taşımalarını sağlayan bir protein olan “hemoglobin” üretmek için demire ihtiyaç vardır. Demir eksikliği anemisi dünyada en sık görülen anemi tipidir.

Demir Eksikliğinin Nedenleri

Bu nedenler üç ana gruba ayrılır:

● Besinler ile yeterli demirin alınmaması (aşırı diyet kısıtlamaları, et ve sebze tüketilmemesi)

● Sindirim sistemine besinlerle giren demirin emiliminin yeterli olmaması (iltihabi bağırsak hastalıkları, bariatrik cerrahi gibi geçirilmiş mide ve bağırsak ameliyatları ve benzeri)

● Kan kaybının olduğu durumlar (kadınlarda adet dönemlerinde yoğun kanamaların olması, mide kanaması, hemoroid-basur nedeni ile olan kanamalar, mide-bağırsak kanserleri)

Ayrıca gebelikte vücudun demir gereksinimi artmakta olup, demir desteği verilmez ise demir eksikliği görülebilmektedir.

Vücutta Demir Eksikliğinin Belirtileri

Demir eksikliğinin gelişme hızına göre belirti ve bulguların şiddeti değişebilmektedir. En sık görülen belirti ve bulgular yorgunluk, solukluk, nefes darlığı, baş ağrısı, baş dönmesi, algılama ve öğrenme performansında azalma, kalp çarpıntısı, kuru ve yıpranmış saç ve cilt, dil ve ağızda şişme ve ağrı, yutma güçlüğü, huzursuz bacaklar, kırılgan tırnaklar, el-ayaklarda soğukluk, sıra dışı yeme isteği (buz, toprak, kahve telvesi, cam gibi) belirtilerdir.

Demir Eksikliği Nelere Yol Açar?

Demir eksikliği anemisi, tedavi edilmediği takdirde hayatı tehdit eden çok önemli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu sağlık sorunlarından bazıları şunlardır:

● Kalp rahatsızlıkları (hızlı kalp atışı, kalp yetmezliği, kalp büyümesi)

● Hamilelikte sorunlar (düşük doğum ağırlığı gibi bebeğin normal kilosunda olmaması, erken doğum riski, bebeğin zihinsel gelişiminde problemler)

● Bağışıklık sisteminde zayıflama ve hastalıklara daha kolay yakalanma

● Bebek ve çocuklarda gelişim ve zeka geriliği

● Huzursuz bacak sendromu

Demir Eksikliği Tanısı Nasıl Konulur?

Demir eksikliği genellikle başka amaçlarla yapılan ya da rutin kan sayımı sırasında tespit edilir. Demir eksikliği durumunda, vücut önce demir depolarını boşaltır. Bu rezervler tamamen tükendiği zaman demir eksikliği anemisi ortaya çıkar. Bu sebeple demir eksikliğinin erken teşhisi için demir depolarının durumunu gösteren kan testlerinin yapılması gerekir.

Demir eksikliğini düşündüren şikayetleriniz varsa bir sağlık kuruluşuna başvurabilirsiniz. Doktorunuz yaşam ve besin alışkanlıklarınızı inceleyecek ve aynı zamanda önceden var olan hastalıkları ve ilaçları içeren ayrıntılı bir tıbbi öykü incelemesi yapacaktır. Öte yandan, genç kadınlarla adet döneminin sıklığı, süresi ve ciddiyeti hakkında sorular da soracaktır. Yaşlılara ise sindirim sistemi, idrar ve genital organlardan kanama olup olmadığını araştırır. Kansızlık nedeninin bilinmesi tedavinin başarılı olabilmesi için kilit noktayı oluşturur.

Demir dengesi hakkında kesin bilgi ancak kan testleri ile mümkündür. Testlerle hemoglobin, hematokrit, eritrosit sayısı, transferin gibi çeşitli parametrelere bakılarak tanı konulmaya çalışılır.

Demir Eksikliği Nasıl Önlenir?

Demir eksikliğinin oluşumunu engellemek, beslenme alışkanlıklarında yapılabilecek birtakım değişikliklerle mümkündür. Bunlar, demir bakımından zengin besinler tüketmek, bu besinleri demir emilimini kolaylaştıran besinlerle birleştirmek (portakal suyu, limonata, lahana turşusu emilimi kolaylaştırır) ve demir emilimini azaltan yiyecek ve içecekleri tüketmekten kaçınmak gibi değişikliklerdir.

Demir Emilimini Engelleyen Yiyecekler

Bazı yiyecekler ya da içecekler demir emilimini azaltarak demir eksikliğini tetikleyebilir. Bunlardan bazıları şunlardır:

● Kepek ve kepekli tahıllar

● Yağlı tohumlar (örneğin soya ve yer fıstığı)

● Kahve

● Siyah çay

● Soya ve soya sütünden elde edilen protein (kazein)

● Kalsiyum tuzları (çeşitli maden sularında bulunan tuzlar)

Bu yiyecek ve içecekler mümkünse demir içeren gıdalarla birlikte tüketilmemelidir. Özellikle anemi hastaları mümkünse bunlardan uzak durmalıdır.

Demir Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Demir eksikliği anemisinin tedavisi kombine bir yaklaşım gerektirir. Öncelikle demir eksikliğinin hangi nedenden dolayı ortaya çıktığının tespit edilmesi önemlidir; çünkü tedavi sebebe yönelik planlanır. Demir eksikliğine neden olan sorunların ortadan kaldırılması tedavi sürecindeki en önemli adımdır.

Eksiklik demirin gıda ile alımının çok düşük olmasına dayanıyorsa, etkilenen kişinin diyeti yeterli miktarda demir alacak şekilde ayarlanır. Kişinin demir açısından zengin kırmızı et, karaciğer, balık gibi gıdalar tüketmesi önerilir. Ayrıca hastaya yemeklerde çay, kahve gibi demir emilimini azaltan içeceklerden kaçınması tavsiye edilir.

Diyetteki değişiklik yeterli değilse ve kansızlık varsa hastanın demir ilacı ile tedavisi gerekebilir. Fakat demir ilaçlarının doktor kontrolü dışında kullanımı tehlikelidir. Fazla demir vücuttan atılmadığı için özellikle pankreas, karaciğer, kalp gibi organlarda ve gözlerde birikerek hasara neden olabilir.

Siz de kendinizde demir eksikliği olduğundan şüpheleniyorsanız, nedenlerini teşhis etmek ve tanıyı netleştirmek için bir sağlık kuruluşuna başvurabilir ya da aile doktorunuzdan tavsiye alabilirsiniz.

Kaynaklar ve İleri Okuma

1- Janz TG, Johnson RL, Rubenstein SD (November 2013). "Anemia In The Emergency Department: Evaluation And Treatment" Emergency Medicine Practice. 15 (11): 1–15, quiz 15–6. PMID: 24716235.

2- "What Are The Signs And Symptoms Of Iron-Deficiency Anemia?". NHLBI.

3- "How Is Iron-Deficiency Anemia Treated?". NHLBI.