top of page
Ara
Yazarın fotoğrafıKayra Ünal

Koronavirüs Salgını Sırasında Beslenme ve Sağlık Konusunda Yayılan Sahte İddialar

Güncelleme tarihi: 13 May 2021



Koronavirüs salgını büyümeye devam ettikçe, halk arasında ve özellikle de sosyal medya aracılığıyla yayılan tuhaf ve bilimsel geçerliliği olmayan iddialar da çığ gibi büyüdü. Kimi zaman bunları paylaşanlar, iyi niyetli eş dost olsa bile, çoğu durumda prim ve maddi kazanç peşinde koşan kişiler oluyor. Bu yazıda, salgın boyunca duyduğumuz bazı beslenme tavsiyelerinin bilimselliğini inceleyeceğiz.


Sarımsak İle İlgili İddialar

Sarımsak; yeşilsoğan, pırasa, frenksoğanı, soğan ve diğer birçok bitkiyi içeren Allium cinsinin bir üyesidir. Dünya genelinde yaygın olarak baharat ve çeşni olarak kullanılır. Sarımsağın vücudumuza karşı faydaları oldukça fazladır. Fakat sarımsak tüketmenin, COVID-19’u önleyebildiğini veyahut tedavi süresince yardımcı olduğunu kanıtlayan herhangi bir bulgu yok.


İddiaya göre sarımsak tüketmek enfeksiyonları önlemektedir. Sarımsak, gerçekten de enfeksiyon önlemek ve bazı diğer sağlık iddiaları dolayısıyla yaygın olarak tüketilmektedir. Ne yazık ki bunu gösteren güçlü herhangi bir bilimsel veri bulunmamaktadır.


Sarımsak ile sağlık ilişkisini inceleyen birden fazla tarama ve analiz çalışması bulunmaktadır. Şu ana kadar yapılan incelemelerde, sarımsağın bakterilere karşı negatif yönde etkiye sahip olduğunu gösteren bazı çalışmalar var. Bu mevcut çalışmalar, sarımsaktaki ana bileşenlerin (allisin, alil alkol ve dialil disülfür dahil olmak üzere) Salmonella ve Stafilokok Aureus bakterisi gibi bazı bakteri tiplerine karşı koruyucu özellikte olduğunu gösteriyor. Ancak yine de, sarımsağın virüslere karşı etkisinin incelendiği çalışmalar oldukça kısıtlı ve bunların hiçbiri, sarımsak ile virüsler arasındaki söz konusu ilişkiyi ortaya koymayı başaramamıştır.


AIDS salgını sırasında bireyler ve hatta bazı hükümetler hatalı bir şekilde sarımsak, limon suyu ve pancar kökü gibi besinlerin tüketilmesinin HIV isimli virüsü önleyeceğini ileri sürmüştü. Bu hareket, yüz binlerce insanın canına mal oldu.


Her ne kadar bitki virüsleri insanlara bulaşamasa da, bitkiler içinde bol miktarda virüs bulunmaktadır ve eğer sarımsağın antiviral özelliği olsaydı, muhtemelen öncelikle kendisini arındırırdı.


C Vitamini İle İlgili İddialar

Askorbik asit olarak da bilinen bu vitamin birçok kültürde hastalıkları iyileştirip, bizi hastalıklardan koruyabilen anahtar ilaç olarak ileri sürülmektedir. C vitamini temel gıdalardan birisidir, çünkü insan vücudu bu vitamini üretemez ve dışarıdan almamız gerekir. Ayrıca C vitamini insan vücudu için antioksidan özelliğe sahiptir, normal savunma sistemi fonksiyonlarının sürdürülmesi için gereklidir, bazı enzimlerin çalışmasına yardımcı olur ve doku hasarını iyileştirmekte kullanılır.


Ancak C vitamininin genel toplumda nezleyi durdurabildiğini gösteren herhangi bir kanıt yoktur. Nezle süresini bir miktar kısaltabildiğine dair çok az sayıda kanıt bulmak mümkündür. Ancak bu araştırmalarda bile, C vitamini tüketiminin nezlenin şiddetini azaltabildiği gösterilememiştir. Nezle semptomları başladıktan sonra C vitamini tüketmenin hastalığın süresi veya şiddeti üzerinde herhangi bir etkisi bulunamamıştır.


C vitamini, patojenlere karşı gösterilen normal savunma fonksiyonlarında görev alır ve kan plazması içinde az bulunmasının özellikle de nezle ve grip gibi hastalıklarla ilişkili olan üst solunum yollarında daha fazla enfeksiyona neden olduğu gösterilmiştir. Ancak eğer yeterince çeşitli gıda kaynaklarıyla besleniyorsanız (portakal, greyfurt, kivi, çilek) ve sebze yiyorsanız (patates, brokoli, kırmızı biber gibi) muhtemelen vücudunuzdaki C vitamini seviyesi, herhangi bir takviye yapmaksızın patojenlerle savaşabilecek düzeydedir.


C vitaminin megadozlarda alınmasının koronavirüsü etkileyebildiğini gösteren hiçbir çalışma bulunmamaktadır. Her ne kadar vücutta gereğinden fazla C vitamini bulunmasının çoğu zaman dikkate değer miktarda zararı olmasa da (çünkü idrar ile fazla miktar vücuttan atılır) mide bulantısı, ishal ve hatta böbrek taşlarına neden olabilir.


Ketojenik Diyet İle İlgili İddialar

Öncelikle ketojenik diyet; yağ bakımından yüksek, karbonhidrat bakımından düşük bir içeriğe sahip bir diyet çeşididir. Bu diyetin, COVID-19’a karşı koruyucu olduğu söyleniyor. Bu söylentinin temeli, ketojenik diyetin bağışıklık sistemine yönelik pozitif etkiye sahip olması fikrinden geliyor. Yapılan çalışmalarda, ketojenik diyetin gribi (influenza) alt etmede destek olduğu gösterilmişse de; bu çalışmalar yalnızca fareler üzerinde uygulandı. Yani, ketojenik diyetin insanlar üzerinde gribi önleme ya da tedavi etme bakımından ne gibi bir etki meydana getireceğini henüz bilemiyoruz.


Su İle İlgili İddialar

Bu iddiaya göre her 15 dakikada bir su içmek boğazınızı ve ağzınızı nemli tutarak, solunum yollarınızda biriken virüsleri mideye göndermenizi sağlayacaktır ve bu virüsler, midenizdeki hidroklorik asit ile öldürülecektir.


Her ne kadar susuz kalmamak önemli olsa da, 15 dakikada bir su içmek sizi koronavirüsten veya herhangi bir diğer virüsten korumaz. Çünkü çok az sayıda viral parçacık bile vücudunuzda bir enfeksiyon başlatmak için yeterlidir ve bunların her birini su ile mideye yönlendirmeniz mümkün değildir. Dahası, virüsler sadece ağzınızdan değil; burnunuzdan ve gözlerinizden de vücudunuza girebilirler.


Tabii bu iddiayla ilgili daha bariz olan bir diğer problem, virüslerin bulaşma yollarının tam olarak anlaşılmamasıdır. Çoğu virüs hapşırma veya öksürme sonrasında havaya saçılan damlacıklarla yayılır ve kimi zaman bu damlacıklar dakikalarca, hatta saatlerce havada asılı kalabilirler. Dolayısıyla nefesinizle içinize çektiğiniz havada halihazırda viral parçacıklar bulunuyor olabilir. Bu nedenle, su içerek boğazınızdaki bazı virüsleri mideye gönderseniz de, eğer hastalığa yakalanmanıza neden olacak damlacıkları soluduysanız, bunlar halihazırda burnunuz yoluyla solunum yolunuza girmiş demektir.


Sadece bu da değil, mide asidi koronavirüsü öldürebilecek kadar güçlü olmayabilir. Yapılan bazı çalışmalara göre koronavirüsler mide ve sindirim kanalında da üreyebilmektedir ve hatta dışkı yoluyla vücuttan atıldıktan sonra bile diğer insanlara bulaşıp onları hasta edebilmektedir. Örneğin ABD'deki ilk COVID-19 vakasına ait dışkı örneklerinde yapılan testler pozitif sonuç vermiştir.


Tuzlu suyla veya sirkeli suyla gargara yaparak virüslerin yok edileceği iddiası da doğru değil. Aksine; sirke asidik bir madde olduğundan dolayı, boğazımızda uzun süre bulundurduğumuzda, o bölgeyi tahriş ederek virüslerin geçişini kolaylaştırma ihtimalimiz bulunuyor.


Dondurma ve Diğer Soğuk Ürünlerle İlgili İddialar

Yakın geçmişte Florida'daki bir adam, mahallesine giren bir dondurma arabasına saldırdı. Endişesi, bu aracın komşularına koronavirüs bulaştıracak olmasıydı. Tabii bu saldırının ana nedenini henüz bilmiyoruz; ancak internetteki aramalara göre birçok insan dondurma ve diğer soğuk ürünlerin koronavirüs taşıdığına ve sizi hastalığa daha açık hale getirebileceğine inanmaktadır. Bu hatalı inanç öylesine yaygındır ki, UNICEF bir açıklama yayınlayarak bu iddiayı yayanların bu yalanı durdurmasını rica etmiştir.


Sonuç ve Genel Tavsiye

Dünya üzerindeki hiçbir tekil diyet sizi koronavirüse karşı koruyamaz. Hiçbir tekil besin kaynağı sizi koronavirüse karşı koruyamaz. Hiçbir tekil gıda maddesi sizi koronavirüse karşı koruyamaz. Bu tarz krizleri fırsata dönüştürmeye çalışan diyet ve beslenme tavsiyelerinden uzak durmanızda fayda var.


Genel olarak sağlıklı bir insansanız, normalde ne yapıyorsanız onu yapmaya devam edebilirsiniz. Çünkü salgın zamanları, beslenme ve diyet konusunda "deneme" yapılacak zamanlar değildir. Dahası, çoğu zaman televizyon veya internet yoluyla "herkese uygun diyet" alt mesajıyla tavsiye edilen diyetler, sizin spesifik durumunuz, koşullarınız, sağlığınız, geliriniz gibi faktörler bilinmeksizin size herhangi bir fayda sağlayamaz.


Sağlıklı ve dengeli beslenmenin ana prensibi, insanın vücudunun normal şekilde çalışabilmesi için gereken gıda maddelerini, temel gıda sınıflarına (su, karbonhidratlar, yağlar, proteinler, mineraller ve vitaminler) dengeli bir şekilde dağıtarak tüketmektir. İnsanların ihtiyacı olan günlük değerleri tutturmayı başardığınız ve bunu yaparken günlük ihtiyacınızdan daha fazla kalori almadığınız sürece, beslenme konusunda genel olarak doğru yoldasınız denebilir. Salgınlar sırasında buna ek olarak bir şey yapmanıza gerek yoktur.


Ayrıca şu temel kuralı da unutmayın; koronavirüsü önlemek veya tedavi etmek için spesifik bir besini, gıdayı veya takviyeyi (özellikle de yüksek dozlarda) almanız öneriliyorsa; bir gıdanın diğerlerinden ayrılıp, koronavirüse karşı özellikle işlevsel olduğu iddia ediliyorsa; "arındırma", "tedavi etme", "kurtulma", "iyileştirme", "detoks etkisi", "süperbesin" gibi terminolojiden yaygın olarak bahsediliyor ve özellikle de spesifik bir gıda özelinde kullanılıyorsa; NHS veya WHO gibi güvenilir bilimsel kaynaklar kullanılmıyorsa, muhtemelen uydurmadır.


Lütfen internette gördüğünüz, güvenilir veya bilimsel olmayan kaynaklardan paylaşılan bilgileri sosyal medya hesaplarınızda paylaşmayınız, tanıdıklarınıza göndermeyiniz. Çoğu durumda bu iddiaları yayanlar, çeşitli kurum, kuruluş ve şahıs isimleri vererek bilim dışı iddialarına inanılırlık katmaya çalışacaktır. Bu kişi, kurum ve kuruluşların resmi sosyal medya hesaplarından ve internet sitelerinden doğrudan görmediğiniz hiçbir paylaşıma itibar etmeyin. Duyduklarınız ve gördükleriniz hakkında şüpheci olun ve bir iddiayı doğrulamak için en azından birkaç diğer güvenilir kaynaktan kontrol edin.


Kaynaklar ve İleri Okuma

  1. A. Ströhle, et al. (2009). Vitamin C And Immune Function. Medizinische Monatsschrift Fur Pharmazeuten, sf: 49-54; quiz 55-56.

  2. D. Jafari, et al. (2019). Vitamin C And The Immune System.

  3. R. M. Douglas, et al. (2007). Vitamin C For Preventing And Treating The Common Cold. Cochrane Database Of Systematic Reviews, sf: CD000980.

  4. J. Gu, et al. (2020). Covid-19: Gastrointestinal Manifestations And Potential Fecal-Oral Transmission. Gastroenterology, sf: S001650852030281X.

  5. M. G. Allan, et al. (2014). Prevention And Treatment Of The Common Cold: Making Sense Of The Evidence. CMAJ: Canadian Medical Association Journal = Journal De l'Association Medicale Canadienne, sf: 190-199.

  6. J. Klukáčková, et al. (2007). Natural Infection Of Garlic (Allium Sativum L.) By Viruses In The Czech Republic. Journal Of Plant Diseases And Protection, sf: 97-100.

  7. E. Lissiman, et al. (2014). Garlic For The Common Cold. Cochrane Database Of Systematic Reviews, sf: CD006206.

  8. P. Chigwedere, et al. (2008). Estimating The Lost Benefits Of Antiretroviral Drug Use İn South Africa: JAIDS Journal Of Acquired Immune Deficiency Syndromes, sf: 410-415.

  9. C. Bateman. (2007). Paying The Price For Aids Denialism. South African Medical Journal = Suid-Afrikaanse Tydskrif Vir Geneeskunde, sf: 912-914.

  10. FDA. Coronavirus Disease 2019 (Covid-19) Frequently Asked Questions.

  11. O. Hitchcock. (2020). Amid Coronavirus Fears, Boca-Area Man Assaults Ice Cream Truck Driver.

  12. UNICEF. Statement By Charlotte Petri Gornitzka, Unicef Deputy Executive Director For Partnerships, On Coronavirus Misinformation.

  13. Z. Gorvett. A Rumour About Covid-19 Has Been Spreading That Drinking Water Regularly And Keeping Your Mouth Moist Can Protect You. Here BBC Future Examines The Evidence.

  14. R. S. Feldberg, et al. (1988). In Vitro Mechanism Of Inhibition Of Bacterial Cell Growth By Allicin. Antimicrobial Agents And Chemotherapy.

  15. A. S. M. Neiad, et al. (2014). Antibacterial Effect Of Garlic Aqueous Extract On Staphylococcus Aureus In Hamburger. Jundishapur Journal Of Microbiology.

  16. L. Bayan, et al. (2014). Garlic: A Review Of Potential Therapeutic Effects. Avicenna Journal of Phytomedicine, sf: 1-14.

  17. WHO. Most People Who Get Covid-19 Recover From It.

  18. T. Ibitoye. Coronavirus: There Are No Miracle Foods Or Diets That Can Prevent Or Cure Covid-19. (21 Nisan 2020).

  19. N. Marti, et al. (2009). Vitamin C And The Role Of Citrus Juices As Functional Food. Natural Product Communications, sf: 677-700.

  20. S. Maggini, et al. (2018). Immune Function And Micronutrient Requirements Change Over The Life Course. Nutrients.

  21. H. Hemila, et al. (2020). Vitamin C For Preventing And Treating The Common Cold. Cochrane Database Of Systematic Reviews.

  22. Fotoğraf: Pixabay.

Comments


bottom of page