YENİ AŞI NOVAVAX NASIL ÇALIŞIYOR?

Maryland merkezli Novavax şirketi, NVX-CoV2373 adlı protein bazlı bir koronavirüs aşısı geliştirdi. Aşı, erken klinik deneylerde çarpıcı derecede yüksek düzeyde antikor üretti. Mart ayında şirket, orijinal koronavirüse karşı %96, B.1.1.7 varyantına karşı %86 ve B.1.351 varyantına karşı %49 etkinlik oranını açıkladı.

Koronavirüs Proteinleri

SARS-CoV-2 virüsünün zarı, insan hücrelerine girmek için kullandığı proteinlerle doludur. “Spike (diken) Proteinler” adı verilen bu proteinler, potansiyel aşılar ve tedaviler için cazip bir hedef oluşturuyor. Novavax aşısı, bağışıklık sistemine bu proteinlere karşı antikor üretmeyi öğreterek çalışıyor.

Coronavirus is surrounded by spike proteins (in red) which it uses to enter human cells. Pic: US CDC

Büyüyen Spike (Diken) Proteinler

Novavax araştırmacıları, aşılarını oluşturmak için modifiye edilmiş bir Spike geniyle başladı. Geni Bakulovirüs adı verilen farklı bir virüse eklediler ve güve hücrelerini enfekte etmesine izin verdiler. Enfekte olan hücreler, koronavirüs yüzeyinde yaptıkları gibi, kendiliğinden bir araya gelerek sivri uçlar oluşturan Spike proteinler üretti. İnfluenza ve HPV dahil, hastalıklara güvenli aşılar yapmak için virüs proteinlerini büyütmek ve toplamak için benzer bir method kullanılmaktadır.

Nanopartikül Oluşturmak

Araştırmacılar, güve hücrelerinden Spike proteinleri topladılar ve bunları nanopartiküller halinde birleştirdiler. Nanopartiküller, koronavirüsün moleküler yapısını taklit ederken, COVID-19'u kopyalayamadı veya hastalığa sebep olmadı.

Andrew Caballero-Reynolds/Agence France-Presse, a screen showing protein structures at a Novavax lab in Maryland.

Spike Proteininin Sunumu

Aşı, kol kaslarına enjekte edilir. Her enjeksiyon, Sabun Kabuğu Ağacı özünden elde edilen bir bileşiğin yanı sıra birçok Spike nanopartikülü içerir. Bileşik, bağışıklık hücrelerini enjeksiyon bölgesine çeker ve nanopartiküllere daha güçlü yanıt vermelerini sağlar.

Davetsiz Misafiri Tespit Etmek

Antijen sunucu (Antigen-presenting) hücreler olarak adlandırılan bağışıklık hücreleri, aşı nanopartikülleri ile karşılaşır ve onları içine alır. Antijen sunucu bir hücre, Spike proteinlerini parçalar ve bunların bazı parçalarını yüzeyinde tutar. Sözde yardımcı T hücresi, bu parçaları tespit edebilir. Eğer parçalardan biri yüzey proteinlerinden birine sığarsa, T hücresi aktive olur. Artık aşıya yanıt vermesi için diğer bağışıklık hücrelerini de toplayabilir.

Antikor Üretimi

B hücresi adı verilen başka bir bağışıklık hücresi türü de aşı nanopartiküllerine rastlayabilir. B hücreleri, çok çeşitli şekillerde yüzey proteinlerine sahiptir ve birkaçı Spike proteine tutunmak için doğru şekle sahip olabilir. Bir B hücresi tutunursa, aşı partikülünü içeriye çekebilir ve yüzeyinde Spike protein parçalarını bulundurabilir. Spike proteinine karşı aktive olan bir yardımcı T hücresi, bu parçalardan birine kenetlenirse, B hücresini aktive eder. Böylelikle, B hücresi çoğalır ve yüzey proteinleriyle aynı şekle sahip antikorları dışarı döker.

Koronavirüsü Durdurmak

Aşılanan insanlar daha sonra koronavirüse maruz kalırlarsa, antikorları Spike proteinlerine kilitlenebilir. Koronavirüs hücrelere giremez ve enfeksiyon engellenir.

Enfekte Hücreleri Öldürmek

Novavax aşısı, enfekte olmuş hücreleri yok ederek başka bir tür korumayı da tetikleyebilir. Bir koronavirüs istila ettiğinde, enfekte hücreler yüzeylerine Spike proteininin parçalarını koyar. Antijen sunucu hücreler, katil T hücresi adı verilen bir tür bağışıklık hücresini aktive edebilir. Koronavirüs bulaşmış hücreleri tanıyabilir ve yeni virüsler üretme şansı olmadan onları yok edebilir.

Virüsü Hatırlamak

Novavax'ın aşısının dağıtılması ve depolanması, Pfizer-BioNTech ve Moderna'daki aşılardan daha kolay olacaktır. Bu aşıların donmuş halde tutulması gerekirken, NVX-CoV2373 bir buzdolabında üç aya kadar stabil kalabilir. Ancak aşının etkili olduğu ortaya çıkarsa, bilim adamları ne kadar süreyle koruma sağladığını kesin olarak bilemeyecekler. Diğer hastalıklar için protein bazlı aşılar gibi çalışırsa, hafıza B hücreleri ve hafıza T hücreleri adı verilen bir grup özel hücre oluşturabilir. Bu hücreler, koronavirüs hakkındaki bilgileri yıllarca, hatta on yıllarca saklayacak ve yeni bir enfeksiyona yanıt olarak hızlı bir karşı saldırıya olanak tanıyacak.

Joao Silva/The New York Times, Preparing an injection in Johannesburg, South Africa.

Aşı Zaman Çizelgesi

Ocak, 2020: Novavax koronavirüs aşısı üzerinde çalışmaya başladı.

Mayıs: Novavax, aşı için klinik denemeleri başlattı.

Temmuz: ABD hükümeti, aşının klinik denemelerini ve üretimini desteklemek için Novavax'a 1,6 milyar dolar ödenek verdi.

Ağustos: Novavax, Güney Afrika'da 2.900 kişi üzerinde bir Faz 2 denemelerini başlattı.

Eylül: Novavax, Birleşik Krallık'ta 15.000'e kadar gönüllünün katıldığı bir Faz 3 denemesi başlattı. Denemenin 2021'in başlarında sonuç vermesi bekleniyordu.

28 Aralık: Novavax, Amerika Birleşik Devletleri'nde 30.000 kişiyle bir Faz 3 denemesi başlattı. Çalışma için gerekli dozların üretilmesiyle ilgili sorunlar nedeniyle deneme ertelendi.

11 Mart 2021: Novavax, Birleşik Krallık denemesinin orijinal koronavirüse karşı %96’lık bir etkinlik oranı belirlediğini bildirdi. Ancak gönüllülerin B.1.351 varyantına maruz kaldığı Güney Afrika'da etkinlik sadece %49’du. Şirket, aşının bu varyanta göre uyarlanmış yeni bir versiyonunu geliştiriyor.

2021: Klinik deneyleri başarılı olursa, Novavax bu yıl Amerika Birleşik Devletleri'nde kullanılmak üzere 100 milyon doz teslim etmeyi umuyor.

Yeniden uyarlanmıştır, İngilizce'den çevrilmiştir.

Orijinal Metin:

Corum, J., & Zimmer, C. (2020, December 30). How the NOVAVAX vaccine works. Retrieved April 05, 2021, from https://www.nytimes.com/interactive/2020/health/novavax-covid-19-vaccine.html