Evrim Gözlerimizin Önünde: John Endler’in Lepistes Deneyi

Çoğu evrim karşıtı evrime tanıklık edemediğimiz için bunun bir uydurma olduğunu savunur. Evrimsel değişimin çoğu henüz insanlar ortalıkta yokken gerçekleşmiştir. Fakat evrime görgü tanıklığı yapmanın mümkün olmadığını söylemek kesinlikle yanlıştır. Öyle hızlı evrim örnekleri vardır ki bunlara insan ömrü içerisinde tanıklık etmek mümkündür. Bu yazımızda, bize evrimin tartışılmaz bir gerçek olduğunu bilimsel olarak ortaya koyan, hızlı evrimleşmenin en önemli örneklerinden biri olan John Endler’in Lepistes Deneyi’ni ele alacağız.

John Endler’in Lepistes Deneyi

Bir ekoloji ve evrim profesörü olan Dr. John Endler 1975 yılında, lepistes olarak bilinen Poecilia reticulata isimli balıklar üzerinde yapmış olduğu deneyde doğal seçilimin ne kadar hızlı işleyebileceğini bizlere çok güzel göstermiştir. Trinidad, Tobago, ve Venezüella’daki dağ derelerinde yaşayan lepistesler üzerinde çalışmalar yapan Endler’in dikkatini yerel popülasyonların birbirlerinden oldukça farklı olduğu çekmiştir. Bazı popülasyonlarda erkekler oldukça parlak, gökkuşağı renklerine sahiplermiş. Diğer bölgelerde erkekler daha mat renklere sahip olmalarına rağmen yine de dişilerine kıyasla daha renklilermiş. Endler, bunun sebebinin dişi lepisteslerin atalarının parlak renkli erkekleri seçmiş olması olabileceğini düşünmüş. Endler, yaptığı karşılaştırmalarda daha az parlak olan erkeklerin yaşadığı derelerde aynı zamanda avcı hayvanların, dolayısıyla avlanmanın da daha yoğun olduğunu fark etmiş. Bunun anlamı, avlanmanın daha az olduğu yerlerde erkekler dişilerini etkilemek için daha parlak renkler evrimleştirmekte özgür olmasıdır. Endler daha sonrasında yaptığı bu gözlemleri deney ortamına taşımıştır.

Dişi ve erkek lepistesler

Endler, lepisteslerin yaşadığı doğal habitatı simüle etmek için on havuz yerleştirdi. On havuzun beşinin dibine iri, beşinin dibine ufak taşlar koydu. Hipotezi şuydu: Avlanmanın yoğun olduğu havuzlarda her iki zemindeki lepistesler, evrimsel süreçte kendi zeminlerini andırmak doğrultusunda farklılaşacaklardır. Avcı baskısının az olduğu yerlerde ise erkekler, dişilerini etkilemek için daha parlak renklere sahip olma doğrultusunda farklılaşacaklardır.

Sonrasında Endler üç farklı avlanma seviyesi belirledi. Biri küçük diğeri büyük taşlı iki havuzda hiç avcı yoktu. İkisi küçük, ikisi büyük taşlı dört havuzda tehlikeli ve güçlü bir avcı olan turna çiklidi bulunuyordu. Kalan dört havuzda ise lepistesler için zayıf bir avcı olan Rivulus hartii bulunuyordu. Lepistesler beşi büyük, beşi küçük taşlı on havuza rastgele ayrıldılar. Deneye başlanılan ilk altı ay, on lepistes kolonisinin de avcılar olmadan üremesinde izin verildi. Bu altı ay boyunca balık başına düşen benek sayısı tavan yaptı. Bunun sebebi muhtemelen dişiler tarafından yapılan eş seçimiydi. Daha sonra ortama avcılar sokulduğunda büyük bir değişiklik oldu ve asıl deney o zaman başladı. Tehlikeli avcının bulunduğu dört havuzda ortalama benek sayısında hızla bir düşüş yaşandı. Henüz beşinci aydaki yoklamada bile bu fark açıkça görülüyordu. İlerleyen süreçlerdeki yoklamalarda benekler daha da azalmıştı. Fakat avcı bulunmayan iki havuzda ve zayıf avcının bulunduğu dört havuzda benek sayısındaki artış devam ediyordu. Benek sayısı açısından bakıldığında avcı bulunmaması ile zayıf avcı bulunması arasında fark görünmüyordu. Dişi lepisteslerin yüksek benek sayısını tercih etmesi şeklindeki eşeysel seçilim iki durumda da baskın çıkmıştı.

Benek büyüklüğü de bu deneyde kullanılan ikinci bir ölçüttü. Güçlü ve zayıf avcının varlığında, iri taşlı zemin büyük benekliliği teşvik ederken, ufak taşlı zemin küçük benekliliği teşvik etmiştir. Buradan çıkarılan sonuç şudur: benek büyüklüğü taş büyüklüğünü taklit etmektedir. Amaç kamufle olup avcılar tarafından daha az dikkat çekilmesidir. Avcının bulunmadığı havuzlarda durum bunun tam tersidir. Ufak taşlı zeminde büyük, iri taşlı zeminde ise küçük benekli erkeklerde artış gözlemlenmiştir. Bu sayede daha kolay görünür hale gelip dişileri daha çok cezbetmişlerdir.

Tüm bunlar evrimsel standartlara göre büyük bir hızla gerçekleşmiştir. Bu, gözlerimizin önünde gerçekleşen evrime muazzam bir örnektir.

Kaynaklar ve İleri Okuma

1. Endler, J. A. (1980). Natural selection on color patterns in Poecilia reticulata. Evolution, 34, 76-91

2. R. Dawkins (2009). The Greatest Show on Earth: The Evidence for Evolution, ISBN: 9789944315296

3. Deney çizimleri http://evrimianlamak.org/e/Evrim_101Y:Laboratuvarda_yapay_se%C3%A7ilim adresinden alınmıştır.